Ukończył Liceum Ogólnokształcące w Ostrzeszowie w 1953. Jest absolwentem wydziału dziennikarstwa na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1954 był członkiem ZMP. W 1958 pracował w dziale kulturalnym PAP. Następnie pracował w redakcji „Wiadomości Filmowych” (1958-1960) i „Na przełaj” (1960-1967) jako kierownik działu kulturalnego. W 1967 został członkiem ZLP. W latach 1967-1978 pełnił funkcję kierownika działu prozy „Tygodnika Kulturalnego”. Od 1972 należał do ZSL. Od grudnia 1981 pracował w redakcji filmów fabularnych Telewizji Polskiej, a od grudnia 1982 w LSW jako główny specjalista w zakresie literatury pięknej. W latach 2003–2006 członek rady nadzorczej TVP. Zmarł 2 lutego 2024 w Warszawie a 14 lutego 2024 spoczął na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.[i]

     Wydawnictwo Literackie w którym publikował, napisało o nim: „Z wielkim smutkiem przyjęliśmy wiadomość o odejściu Mariana Pilota wybitnego pisarza i czułego opiekuna fraz ginących. Odszedł nasz Autor i Przyjaciel, wspaniały prozaik, eseista, scenarzysta, leksykograf i poeta. Mistrz niezwykły mowy polskiej, cudowny i nieprzewidywalny Słowiarz, laureat Nagrody Literackiej NIKE 2011 za powieść „Pióropusz”, wydaną przez naszą oficynę. Znakomity znawca obyczaju i kultury chłopskiej i piewca wsi, magicznego świata prowincji. Będzie nam brakowało Jego wielkiej wyobraźni, energii, poczucia humoru, jedynego w swoim rodzaju zachwytu i zdziwienia światem.”[ii]

     Był o ponad pół roku starszy od Edwarda Stachury. Byli dobrymi przyjaciółmi i wspierali się w różnych ważnych dla nich sprawach. Pilot na przykład kontaktował Stachurę z attache kulturalnym ambasady argentyńskiej.[iii] Innym razem, prosił go, by w jego imieniu porozmawiał z wydawcami „Najady”, której autorką była Zyta Oryszyn, żona Stachury, aby zrobili drugie wydanie jej książki. No i faktycznie została wydana po raz kolejny w 1975 roku.[iv]

     Stachura odwdzięczał się tym samym. W liście z Warszawy, z dnia 21 lutego 1973 roku, skierowanym do Istvána Kovácsa, węgierskiego pisarza, poety, tłumacza literatury polskiej, pisze: „ (…) Najserdeczniej pozdrawiam Pana jak również Gy Kiss Csaba.[v] Niech Pan mu powie, że miał napisać dla Pilota Mariana z „Tygodnika Kulturalnego” artykuł o Sandorze Petofim.[vi] E. Stachura”.[vii]

1973		1990		2012

István Kovács jest autorem tłumaczenia na język węgierski powieści Edwarda Stachury „Siekierezada albo Zima leśnych ludzi”, wydana w 1973 roku, a po jego samobójczej śmierci, to samo tłumaczenie dwukrotnie w 1990 i 2012 roku.[viii] [ix] [x]

     Wspierali się też w sprawach finansowych. Sam Stachura znany był z tego, że wysyłał pieniądze do swoich piszących przyjaciół. W 156 liście do Danuty Pawłowskiej, z dnia 24 sierpnia 1977 roku, pisze z Paryża: „ Dobry wieczór, byłem w Prefekturze. Przedłużyli bez żadnych kłopotów wizę o miesiąc, czyli do 30 września. Tak więc swobodnie skończę tłumaczenie. Cały czas pochmurno, trochę słońca rankiem, potem chmury. Chłodno. Wysłałem Ci dwa, trzy dni temu długi list. I dużo kartek pocztowych. Chyba je wszystkie otrzymujesz. Tłumaczenia mam 72 strony. Więcej niż połowa tekstu. Idzie mi coraz lepiej. Michel[xi] wraca 29. Zadzwoń do Mariana Pilota 20-0 2-51 wewnętrzny 310 i powiedz mu, żeby przekazali honorarium za tłumaczenia z Michela do Zaiksu. Dziękuję. Całuję Cię i pozdrawiam, i do zobaczenia. O wyjeździe do Prowansji czy do Delfinatu na razie nie myślę. Może. Zobaczymy. Sted.”.[xii] Edward Stachura tłumaczył wiersze Michela Deguy, które ukazały się nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego w 1977 roku.[xiii]

     Kiedy trzeba było, Marian Pilot bywał też żyrantem Edwarda Stachury: „Przed wyjazdem do Meksyku Stachura wystąpił (25 lutego 1969 roku) do ZLP o udzielenie mu pożyczki w wysokości 4000 złotych, które zobowiązywał się spłacać w czterech ratach, począwszy od 1 lipca. Brak spłaty sprawił, że Sekretarz Zarządu Głównego ZLP Jan Maria Gisges 26 listopada 1970 roku skierował do dłużnika pismo (nr F/97/70) następującej treści:

Kol. Edward Stachura

w miejscu

W posiadaniu naszym jest weksel na 4000 zł z wystawienia Szanownego Kolegi, a żebrowany przez kol. kol. Mariana Pilota i Janusza Krasińskiego, Który to weksel podlega zapłacie.

Prosimy o bezwarunkowe wykupienie tego weksla do dnia 10 XII br., gdyż inaczej zmuszeni będziemy wystąpić przeciwko Koledze i żyrantom na drogę sądową, co jednak uważamy za ostateczność.”[xiv]

          Niestety nie udało mi się uzyskać informacji, czy powyższe zdarzenie zostało pozytywnie rozwiązane przez Edwarda Stachurę. Myślę jednak, że tak, skoro obaj panowie po tamtym epizodzie spędzali też dużo czasu na tak zwanych rozrywkach. O takiej jednej poinformował mnie sms-owo Jerzy Stachura Junior: „(…) zmarł Marian Pilot. Dobry przyjaciel Stachury. Chodziliśmy ze Stedem do niego oglądać w telewizji mistrzostwa świata w piłce nożnej”.[xv]

          Kiedy 24 lipca 1979 roku Edward Stachura skreśla swoje ostatnie słowa odchodząc na zawsze z tego świata, to w jego mieszkaniu na ulicy Rębkowskiej odnajdują go trzy osoby: Zyta Oryszyn, Marta Kucharska i Wacław Tkaczuk.

„(…) Powiadomiony o samobójstwie brata przybywa Jan, następnie Ryszard, siostra Eliana, matka Jadwiga, Ziemowit Fedecki, Marek Nowakowski, Janusz Anderman, Marian Pilot, Krzysztof Karasek.

          Wacław Tkaczuk wspomina: „Poprosiłem mego znajomego księdza franciszkanina, by odmówił modlitwę nad zmarłym. Ostatnie zdjęcie zrobił Mieczysław Salamonowicz, domorosły fotoreporter, poeta. Przyjechali Marian Pilot i Krzysio Karasek. Na pustą noc nie zostałem.””[xvi]

          „Jerzy Stachura wspomina: „ Na pogrzebie byli najróżniejsi ludzie. Pamiętam doskonale Basię Sadowską, stała przy grobie, paliła papierosa i patrzyła jak pracownicy zamurowywali otwór. Po raz pierwszy widziałem wtedy ten rodzaj pochówku. Był też Jan Himilsbach, Marian Pilot, Marek Nowakowski, Zyta, Jan Potiszil, Janusz Kukliński, Marta Kucharska. Po pogrzebie odbyła się mała stypa na Rębkowskiej. Większość z wymienionych spotkała się na niej(…)””[xvii]

          Spotykali się też często we wspólnych publikacjach, antologiach opowiadań autorów tworzących w pierwszym ćwierćwieczu powojennym i tak wymienię tylko kilka na które udało mi się trafić w czasie poszukiwań:

„31 współczesnych opowiadań” wydanych przez Wydawnictwo Iskry w 1965 roku, w opracowaniu Anny Bukowskiej.[xviii] Marian Pilot publikuje opowiadanie „Sprawiedliwość”, a Edward Stachura „Miecz Damoklesa”.

„Polska nowela współczesna” tom 1 i 2, wydany za sprawą Wydawnictwa Literackiego, wydana w 1975 roku, w opracowaniu Tadeusza Bujnickiego i Jacka Kajtocha.[xix] Znajdziemy w drugim tomie „Szubienicznik” Pilota i „Jasny pobyt nadrzeczny” Stachury.

„W stronę młodości. Antologia polskich opowiadań współczesnych” wydana przez Wydawnictwo Iskry w 1975 roku, w opracowaniu Marii Błaszczykowej i Ewy Kieruzalskiej.[xx] Marian Pilot opublikował tu „Panny szczerbate”, a Edward Stachura „Strzeżcie mnie, zorze miłe”.

          Okazuje się też, że obaj panowie zdobyli też tę samą nagrodę literacką, oczywiście każdy w swoim czasie. A mianowicie, Marian Pilot w 1966 roku dostał Nagrodę im. Stanisława Piętaka za powieść „Sień”[xxi], a Edward Stachura dwukrotnie za książkę „Po ogrodzie niech hula szarańcza” w 1969 roku[xxii] i za powieść „ Siekierezada albo Zima leśnych ludzi w 1972 roku[xxiii].

          Jeszcze raz  na koniec przypomnę słowa Jerzego Stachury, że Marian Pilot był dobrym przyjacielem Edwarda Stachury, co pokazałem powyższymi cytatami, gdzie wyraźnie widać jak się uzupełniali w życiu literackim i prywatnym. Obecnie obaj już w Niebieskiej Tancbudzie.

Krzysztof Wiśniewski

-------------------------------

[i] Marian Pilot, Marian Pilot – Wikipedia, wolna encyklopedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Pilot, [dostęp 2024-03-10].

[ii] Zmarł Marian Pilot, Wydawnictwo Literackie, https://www.wydawnictwoliterackie.pl/wydarzenia/3499/zmarl-marian-pilot, [dostęp 2024-03-10].

[iii] E. Stachura, Dzienniki zeszyty podróżne 2, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2010, s. 117

[iv] E. Stachura, Dzienniki zeszyty podróżne 2, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2010, s. 118

[v] Csaba György Kiss (ur. 2 kwietnia 1945 w Budapeszcie) – węgierski literaturoznawca, historyk kultury, profesor uniwersytecki. Współzałożyciel Węgierskiego Forum Demokratycznego. Źródło: Wikipedia, https://www.bing.com/search?q=Csaba+Gy%C3%B6rgy+Kiss&qs=n&form=QBRE&sp=-1&lq=0&pq=csaba+gy%C3%B6rgy+kiss&sc=8-17&sk=&cvid=343DE0186740445A886F619F583CE097&ghsh=0&ghacc=0&ghpl=, [dostęp 2024-03-05].

[vi] Sándor Petőfi ([ˈʃaːndor ˈpɛtøːfi], ur. 1 stycznia 1823 w Kiskőrös, zm. prawdopodobnie 31 lipca 1849 w Segesvárze, dzisiejsza Sighișoara) – poeta węgierski, ideowy przywódca młodzieży budapeszteńskiej, uczestnik powstania węgierskiego. Źródło: Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C3%A1ndor_Pet%C5%91fi  [dostęp 2024-03-05].

[vii] E. Stachura, Listy do pisarzy, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2006, s. 281

[viii] Stachura, Edward, and István Kovács. Szekercelárma avagy Emberek a téli erdőn / Edward Stachura ; [ford. és az utószót írta Kovács István]. Budapest: Európa Könyvkiadó, 1973. Print.

[ix] Stachura, Edward, and István Kovács. Szekercelárma avagy Emberek a téli erdőn / Edward Stachura ; [ford. és az utószót írta Kovács István]. Budapest: Európa Könyvkiadó, 1990. Print.

[x] Stachura, Edward, and István Kovács. Szekercelárma avagy Emberek a téli erdőn : és más írások / Edward Stachura ; ford. es az utószót írta Kovács István. Budapest: Magyar Napló, 2012. Print.

[xi] Michel Deguy (ur. 23 maja 1930 w Paryżu, zm. 16 lutego 2022 w Paryżu) – francuski poeta i tłumacz. Przez wiele lat wykładał literaturę francuską na Université de Paris VIII (Saint-Denis). Był także dyrektorem francuskiego czasopisma literackiego "Po&sie" oraz redaktorem "Les Temps Modernes", czasopisma literackiego założonego przez Jeana-Paula Sartre'a. Jako tłumacz tłumaczył Heideggera, Gongorę, Safonę, Dantego i wielu innych. Za swoją twórczość otrzymał następujące nagrody: Prix Mallarme, Grand Prix national de la poésie, Prix Max Jacob, Grand Prix de Poésie de l'Académie Française, Prix Fénéon, Prix Joseph-Kessel. Źródło: Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Michel_Deguy#External_links, [dostęp 2024-03-06].

[xii] E. Stachura, Listy do Danuty Pawłowskiej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007, s. 327

[xiii] Deguy, Michel, and Edward Stachura. Wiersz i jego wiara / Michel Deguy ; wybór, układ i przekłady [z fr.] Edward Stachura. [Wyd.1]. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1977. Print.

[xiv] M. Buchowski, Buty Ikara. Biografia Edwarda Stachury., Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2014, s. 345

[xv] J. Stachura, wiadomość sms wysłana dnia 4 lutego 2024 roku o godz. 12.40

[xvi] W. Szyngwelski, Edward Stachura. Kalendarium życia i twórczości, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2003, s. 206-207

[xvii] W. Szyngwelski, Edward Stachura. Kalendarium życia i twórczości, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2003, s. 212

[xviii] Bukowska, Anna. 31 współczesnych opowiadań / wybór Anna Bukowska. Warszawa: “Iskry,” 1965. Print.

[xix] Bujnicki, Tadeusz, Kajtoch, Jacek. Polska nowela współczesna. Tom 1 i 2 / wybór Tadeusz Bujnicki, Jacek Kajtoch. Kraków: “Wydawnictwo Literackie,” 1975. Print.

[xx] Błaszczykowa, Maria, Maria Błaszczykowa, and Ewa Kieruzalska-Gewartowska. W stronę młodości : antologia polskich opowiadań współczesnych / wybór Maria Błaszczykowa, Ewa Kieruzalska. Warszawa: “Iskry,” 1975. Print.

[xxi] Marian Pilot, Marian Pilot – Wikipedia, wolna encyklopedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Pilot, [dostęp 2024-03-10].

[xxii] Marian Buchowski: Edward Stachura – biografia i legenda. Opole: Kamerton, 1993, str. 86.

[xxiii] Marian Buchowski: Edward Stachura – biografia i legenda. Opole: Kamerton, 1993, str. 76.